Nasz słuch jest zmysłem, którego nie można wyłączyć. Szacuje się, że 113 milionów osób doświadcza długoterminowego, utrzymującego się przez cały dzień, wieczór i noc hałasu ruchu ulicznego na poziomie co najmniej 55 decybeli (dB(A)). W większości państw Europy ponad 50% mieszkańców obszarów miejskich jest narażonych w ciągu dnia, wieczoru i nocy na hałas ruchu ulicznego na poziomie 55 dB lub więcej. Oznacza to, że mają do czynienia z zanieczyszczeniem hałasem.

Unia Europejska określa poziom narażenia długoterminowego na hałas przekraczający 55 decybeli jako wysoki. Żyjąc w ciągłym przesyceniu odgłosami i dźwiękami, ludzie nauczyli się jednak ignorować swoje środowisko akustyczne. Nie zwracamy uwagi na dźwięki, które nas otaczają. Zgodnie ze Światową Organizacją Zdrowia natężenie hałasu wywiera znaczący wpływ na nasze zdrowie. Oczywiście, bariery akustyczne, pochłaniacze dźwięku stosujemy coraz częściej, normalizujemy także dopuszczalne normy hałasu. Wszystko to pomaga zmniejszyć występowanie problemu, ale wydaje się, że to wciąż wyzwanie, które cywilizacyjnie uznajemy za błahe i nieodłączną część codzienności.  Mimo że nie jest widoczny, jego skutki, takie jak stres, zmęczenie czy problemy z koncentracją, z pewnością są odczuwalne. 

Zanieczyszczenie hałasem

Zanieczyszczenie hałasem, znane również jako hałas środowiskowy lub zanieczyszczenie dźwiękiem, to zjawisko rozprzestrzeniania się hałasu negatywnie wpływającym na działalność ludzi i zwierząt. Definiuje się je jako ciągłe i uporczywe zwiększenie na danym terenie poziomu hałasu zmieniającego naturalny krajobraz dźwiękowy ekosystemu. W naszym otoczeniu istnieje wiele źródeł hałasu, naukowo dzieli się je na trzy kategorie hałasu:

• przemysłowy
• środowiskowy
• komunikacyjny 

To ten ostatni właśnie jest najbardziej popularny w Europie, w tym w Polsce. 

Odpady, zanieczyszczenia powietrza, walka z nieczystościami z racji swej materialności dawno zostały już zauważone jako istotny problem. Są łatwo wykrywalne, widoczne. Hałas jest natomiast zanieczyszczeniem niematerialnym. Może po­wstawać na ograniczonej przestrzeni (np. obiekt przemysłowy, impreza masowa), ale też na przestrzeni bardzo rozległej (np. droga, linia kolejowa). Może mieć przy tym różny charakter. Bywa ciągły i jednostajny, do części hałasu zdążyliśmy się przyzwyczaić cywilizacyjnie. Pod uwagę wziąć jednak należy fakt, że niektóre ze źródeł hałasu obejmują obszary mieszkalne i miejsca pracy. Ten problem wydaje się szczególnie ważny ze względu na pobyt stały ludzi w tym obszarze. Do tego typu zanieczyszczeń zaliczyć możemy głośną muzykę, hałas transportowy (ruch drogowy, kolejowy, samoloty, itp.), koszenie trawników, place budowy i zachowania ludzi. 

Tymczasem, według Światowej Organizacji Zdrowia hałas jest drugą, zaraz po smogu, najważniejszą przyczyną środowiskową złego stanu zdrowia. Powoduje rocznie około 16 600 przypadków przedwczesnej śmierci w Europie. Szacuje się, że narażonych na nadmierny hałas jest prawie 32 miliony dorosłych osób, a ponad 13 milionów dorosłych cierpi na zaburzenia snu.

Źródła hałasu

Głównym źródłem zanieczyszczenia hałasem w Europie jest ruch uliczny – informuje nowy raport EEA „Noise in Europe – 2020” („Hałas w Europie – 2020”). Coraz mniejsze znaczenie ma hałas przemysłowy. Zwiększa się natomiast oddziaływanie hałasu związanego z rozwojem komunikacji lotniczej, w większości ograniczonego do obszarów położonych wokół lotnisk. Raport zawiera aktualizację trendów zanieczyszczenia hałasem w latach 2012–2017. Monitorowanie tego zjawiska jest istotne, ponieważ w kolejnej dekadzie poziom hałasu będzie rósł zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich ze względu na rozwój miast i coraz większe zapotrzebowanie na mobilność. 

Różne przepisy dotyczące ochrony środowiska określają dopuszczalny poziom hałasu oddziałującego na dane tereny. Zarówno Unia Europejska, jak i polskie Prawo Budowlane określa dopuszczalny poziom dźwię­ku mierzonego na granicy terenu lub przed elewacją budynku. 

Skutki hałasu

Nadmierny hałas ma niekorzystny wpływ na zdrowie. Oczywiście, osłabia słuch, powoduje czasowe lub trwałe przesunięcie progu słyszenia, a w szczególnych sytuacjach nawet utratę słuchu. Mało kto jednak zdaje sobie sprawę, że hałas wpływa także na cały organizm. To on odpowiedzialny jest za zaburzenia i dolegliwości ogólnoustrojowe w poszczególnych układach człowieka. Na skutek zbyt częstych i intensywnych bodźców dźwiękowych, organizm uwalnia adrenalinę, ta zaś, występująca w nadmiarze, może doprowadzić do nadciśnienia czy nawet zawału. W układzie krążenia powoduje zmiany w naczyniach włosowatych i mięśniu sercowym. W efekcie dochodzi do zaburzeń rytmu serca, przyspieszeń czynności serca, i nadciśnienia. Co więcej, głośne dźwięki wpływają na uczucie zmęczenia. Szczególnie odczuwalne jest to w miejscu pracy, gdzie zjawisko to wpływa na poziom zmęczenia i obniżenie koncentracji. Takie środowisko pracy staje się wykańczające i przekłada się na problemy z komunikacją.  Hałas zaś w miejscu zamieszkania wpływa na sen. Powoduje jego zaburzenia a tym samym możliwości regeneracyjne organizmu. Warto dodać, że obecnie w zamkniętych przestrzeniach spędza się 90% czasu. 

Czy można przeciwdziałać? 

Hałas jest problemem, o szkodliwości i wpływie którego coraz bardziej zaczynamy zdawać sobie sprawę. Wspomniane już dyrektywy unijne i rozporządzenia ministra to niektóre z dokumentów, które kontrolują tę kwestię. Warto zauważyć, że są one uaktualniane i stają się coraz bardziej restrykcyjne. 

Dyrektywa Unii Europejskiej, poświęcona zanieczyszczeniu powietrza, mówi w tej kwestii:

„Poziomy hałasu w środowisku są coraz wyższe na obszarach miejskich, głównie z powodu coraz większego ruchu na drogach oraz coraz intensywniejszej działalności przemysłowej i rekreacyjnej. Szacuje się, że około 20 % ludności UE jest narażone na poziomy hałasu uznawane za niedopuszczalne. Może mieć to wpływ na jakość życia, a także może prowadzić do znacznego poziomu stresu, zaburzeń snu oraz niekorzystnych skutków dla zdrowia, takich jak choroby układu krążenia. Hałas nie pozostaje również bez wpływu na dziką faunę”.

Narażenie człowieka na hałas monitorowane jest na mocy dyrektywy dotyczącej hałasu z uwzględnieniem dwóch progów sprawozdawczości:

• wskaźnika dla dnia, wieczoru i nocy (L-den), który mierzy narażenie na ‘hałas uciążliwy’
• wskaźnika dla nocy (L-night), który służy do określania zakłóceń snu

Takie progi sprawozdawczości są wyższe od wartości zalecanych przez WHO. Obecnie nie ma też żadnego mechanizmu pozwalającego śledzić postęp w kontekście niższych wartości tego ostatniego wskaźnika.

Hałas – sposoby zapobiegania

Metody zapobiegania zanieczyszczenia hałasem podzielić można na dwie kategorie: aktywne i pasywne. Metody aktywne mają na celu zmniejszanie poziomu hałasu emitowanego przez opracowywanie nowych technologii. Pozwala to na redukcję natężenia generowanego, np. przez samolot. Przykłady najpopularniejszych działań mających ograniczyć hałas w miastach obejmują zastępowanie starszych, utwardzonych dróg drogami z gładszą nawierzchnią asfaltową, lepsze zarządzanie przepływem ruchu i ograniczenie prędkości do 30 kilometrów na godzinę. 

Metody pasywne to głównie ekrany akustyczne. Spotkamy je najczęściej głównie wokół największych dróg i lotnisk. We Wrocławiu zainstalowane ekrany o wysokości 6 metrów są zdolne do ograniczenia poziomu hałasu wokół lotniska o 12 decybeli. Ma to jednak wyjątkowo zły wpływ na środowisko naturalne. Ekolodzy podkreślają, że znacznie większym zagrożeniem niż hałas, jest dzielenie przez nowe drogi istniejących i dobrze funkcjonujących ekosystemów. Zwierzęta wędrując na stare miejsca żerowania, giną na dro­gach albo są od nich odcinane. Tunele i kładki dla zwierząt nie do końca spełniają przy tym rolę. Zwłaszcza gdy są one wadliwie zaprojektowane i usytuowane bez dostosowania do lokalizacji. 

Złożoność problemu pokazuje także fakt, że kwestia hałasu może pojawić się na różnych etapach. O ile wspomniane już dokumenty kontrolują to w trakcie budowy do momentu oddania budynku do użytkowania, o tyle zarówno nasze zachowania (w mieszkaniu, czy w miejscu pracy) jak i sąsiada to kwestia już trudna do ustalenia. Wtedy warto zadbać o akustykę na własną rękę i sprawić, by pomieszczenie było tłumiące i zapewniające akustyczny komfort. 

Rola świadomości

Nad zwiększeniem świadomości w zakresie problematyki zanieczyszczenia hałasem pracują także różne fundacje i stowarzyszenia. Stowarzyszenie na Rzecz Lepszej Akustyki w Budynkach „Komfort Ciszy” propaguje wiedzę na temat wpływu akustyki budynków na osoby tam przebywające. Podejmowane są też działania w celu poprawy świadomości i zmiany zachowania ludzi. To przykładowo propagowanie chodzenia pieszo lub korzystania z mniej hałaśliwych środków transportu – rowerów czy pojazdów elektrycznych.

Wiele regionów wyznaczyło także tak zwane obszary ciszy. W większości są to parki i inne przestrzenie zielone – gdzie mieszkańcy mogą schronić się przed hałasem miasta. Konieczne są jednak dalsze działania w zakresie tworzenia i zabezpieczania obszarów ciszy poza miastami oraz poprawy dostępności takich terenów w miastach.

Jak podaje portal Instytut Spraw Obywatelskich, działania, które pozwalają ograniczyć niekorzystne oddziaływanie planowanych inwestycji na ludzi:

• Sprawdzenie i opiniowanie projektu inwestycji, a zwłaszcza raportu oddziaływa­nia na środowisko.
• Negocjacje – wymuszenie w projekcie zmian umożliwiających zmniejszenie uciąż­liwości obiektu i /lub ograniczenie liczby ludzi narażonych na jego oddziaływanie.
• Nadzór nad realizacją inwestycji.
• Pilnowanie zgodnej z ustaleniami eksploatacji obiektu (np. szybkiej naprawy uszkodzonej nawierzchni).

Działania, które pozwalają ograniczyć niekorzystne oddziaływanie istniejących obiektów na ludzi:

• Zwrócenie uwagi władz lokalnych i mediów na problem hałasu.
• Dokładna inwentaryzacja źródeł hałasu:
  •  identyfikacja źródeł hałasu,
  • pomiary poziomu dźwięku zgodnie z obowiązującymi przepisami,
  • ocena liczby ludzi narażonych na oddziaływanie obiektu.
• Propozycje rozwiązań problemu:
  • rozwiązania administracyjne,
  • rozwiązania inwestycyjne.
• Egzekwowanie realizacji ustaleń.
• Pilnowanie należytego działania zrealizowanych rozwiązań.

Podobnym problemem jest zanieczyszczenie światłem, o którym pisaliśmy tutaj.